نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی مستقل

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

توسعه اقتصادی در جهان امروز دغدغه بسیاری از دولت‌هاست. مسئله مهم این است که اولا دولت‌ها چگونه می‌توانند در مسیر توسعه قرار بگیرند و ثانیا چه رویه‌ای را در پیش بگیرند که از مدار آن خارج نشوند. نتایج توسعه در ایران دهه 1340 و رشد و نوسازی که در این برهه رقم خورد بیانگر آن است که توسعه می‌تواند دستاوردی موقت باشد. فرایندی که پس از آن بحران و شرایط حاد مالی و اقتصادی در کشور تجربه شد. حال سوالی که در همین راستا در این پژوهش به دنبال پاسخ به آن هستیم از این قرار است: چرا برنامه توسعه اقتصادی در ایران عصر پهلوی علیرغم تلاش‌های مثبت اولیه، در دهه 1350 با شکست مواجه شد؟ این مقاله تلاش می‌کند تا بهره‌گیری از مفاهیم نهادهای فراگیر و نهادهای استثماری اوغلو و رابینسون و کاربست آن در ایران دهه 1340 و 1350 به این پرسش پاسخ دهد و نشان دهد چگونه دست بالاتر سیاست می‌تواند تیشه به ریشه برنامه‌های توسعه اقتصادی بزند و فرایند و مسیر یک توسعه را نافرجام گذاشته و آن را به انحراف بکشاند. روش این مقاله توصیفی-تحلیلی و شیوه گرده‌آوری داده‌ها بر اساس روش کتابخانه‌ای خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Oligarchy and the failure of economic development programs in Iran in the 1970s

نویسندگان [English]

  • Mohammad Radmard 1
  • Ali Azarimoghadam 2
  • Adel Faryabi 3

1

2 M.A Student of International Relations, Allameh Tabatabai University

3 M.A Student of Political Science, Tarbiat Modares University

چکیده [English]

Economic development in today's world is a concern of many states. The important issue is that, first, how states can be on the path to development, and, second, what procedure can take place in order for them not to fall out of orbit. The results of development in Iran in the 1960s and the growth and reconstruction taken place at this period reveal that development may be a temporary achievement, a process after which the crisis and acute financial and economic conditions were experienced. Now, the question we seek to answer is: Why did the economic development program in Iran in the Pahlavi era fail despite the initial positive efforts put forth in the 1970s? This paper tries to answer this question by using inclusive institutions and exploitative institutions concepts of Oglu and Robinson and applying them in Iran of the 1960s and 1970s, and to show that the upper hand of politics can cut the roots of economic development programs and abort a development process and path and cause deviation. This study is conducted using a descriptive-analytical method. The required data are gathered using library study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Exploitative institutions
  • Inclusive institutions
  • Economic development
  • The Second Pahlavi
  • Program organization
ابتهاج، ابوالحسن (1371). خاطرات ابوالحسن ابتهاج، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی.
اتابکی، تورج (1398). تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.
افخمی، غلامرضا (1381). توسعه در ایران 1320- 1357؛ خاطرات منوچهر گودرزی، خداداد فرمانفرمائیان، عبدالمجید مجیدی، چاپ اول، تهران: نشر گام نو.
ایوانز، پیتر (1380). توسعه یا چپاول: نقش دولت در تحول صنعتی، ترجمه عباس زند باف، عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو.
آبراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، چاپ یازدهم، تهران: نشر نی.
آذرشب، محمدتقی؛ آسوده، رضا (1398). «جایگاه جامعه مدنی در توسعه سیاسی»، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال 3، شماره 8، بهار.
بالدوین، جورج بی (1394). برنامه ریزی و توسعه در ایران، ترجمه: میکائیل عظیمی، تهران: نشر علم.
بوستاک، فرانسیس، جونز، جفری (1395). برنامه ریزی و قدرت در ایران، ترجمه مهدی پازوکی، علی حبیبی، چاپ دوم، تهران: انتشارات کویر.
خیامی، احمد (1398). پیکان سرنوشت ما، به کوشش: مهدی خیامی، تهران: نشر نی.
دلفروز، محمدتقی (1393). دولت و توسعه اقتصادی، تهران: انتشارات آگاه.
روزنامه اطلاعات، 13 مرداد 1354، شماره 14776.
روزنامه اطلاعات، 16 مرداد 1354، شماره 14778.
روزنامه اطلاعات، 5 مرداد 1354، شماره 14769.
سریع القلم، محمود. (1397). اقتدارگرایی ایران در عهد پهلوی، تهران: نشر گاندی.
سعیدی، علی اصغر (1399). تکنوکراسی و سیاستگذاری اقتصادی در ایران، در مصاحبه با رضا نیازمند، چاپ هفدهم ، تهران: انتشارات لوح فکر.
سوداگر، محمدرضا (1369). رشد روابط سرمایه داری در ایران(مرحله گسترش)، تهران: شعله اندیشه.
شهابی، هوشنگ و لینز، خوان (1393). نظام‌های سلطانی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر پردیس دانش.
عالیخانی، علینقی (1381). خاطرات دکتر علینقی عالیخانی، تهران، نشر آبی.
عالیخانی، علینقی (1393). امنیت و اقتصاد؛ خاطرات دکتر علینقی عالیخانی، به کوشش حسین دهباشی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
عجم اوغلو، دارون، رابینسون، جیمز (1394). چرا ملت ها شکست می‌خورند، ترجمه محسن میردامادی، محمد حسین نعیمی پور، چاپ دوم ، تهران: انشارات روزنه.
عظیمی، حسین (1391). اقتصاد ایران: توسعه، برنامه ریزی، سیاست و فرهنگ، به کوشش: خسرو نورمحمدی، تهران: نشر نی.
علم، اسدالله (1371). گفتگو­های من با شاه( خاطرات محرمانه امیر اسدالله علم)، ترجمه: گروه مترجمان انتشارات طرح نو، جلد چهارم، تهران: نشر طرح نو.
غفاری، مسعود، رادمرد، محمد (1396). «نهادگرایی در توسعه و چرایی سقوط پهلویی»، فصلنامه سیاست، دوره47، شماره4 .
غنی نژاد، موسی (1395)،اقتصاد و دولت در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی.
فدایی مهربانی، مهدی؛ جهانگیری، سعید (1399). «واکاوی عوامل گسترش طبقه متوسط جدید در عصر پهلوی دوم و تاثیر آن بر شکل گیری انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال 4، شماره 12، بهار.
فوران، جان (1380) مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه: احمد تدین، تهران: موسسه فرهنگی رسا، چاپ سوم.
کاتوزیان، محمدعلى همایون (1391). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسه پهلوی، ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ هجدهم، تهران: نشر مرکز.
کدی، نیکی آر (1369).، ریشه های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: انتشارات قلم.
گازیوروسکی، مارک (1394). گفتگو با مارک گازیوروسکی، تنظیم: مرتضی رسولی پور، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر.
گازیوروسکی، مارک (1397). کودتای ایرانی؛ 28 مرداد، قرنی، نوژه، ترجمه: بهرنگ رجبی، تهران: نشر چشمه، چاپ سوم.
گروینوگن جان، اسپیتهوون آنتون، ون دن برگ آنت (1391). مقدمه­­ای بر اقتصاد نهاد­گرا، ترجمه       اصلان قودجانی، تهران: مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
لیلاز، سعید (1392). موج دوم تجدد آمرانه، تهران: انتشارات نیلوفر.
مهران، حسنعلی (1394). هدف‌ها و سیاست‌های بانک مرکزی ایران از 1339 تا 1357، تهران: نشر نی.
نورث، داگلاس (1379). ساختار دگرگونی در تاریخ اقتصادی، ترجمه غلامرضا آزاد ارمکی، تهران: نشر نی.
نورث، داگلاس (1385). نهاد­ها تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، ترجمه محمدرضا معینی، تهران: نشر سازمان برنامه و بودجه.
نیلی، مسعود، کریمی، محسن (1396). برنامه ریزی در ایران 1356- 1316: تحلیلی تاریخی با تمرکز بر تحولات نقش و جایگاه سازمان برنامه و بودجه، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
هالیدی، فرد (1358). ایران: دیکتاتوری و توسعه، ترجمه محسن یلفانی، علی طلوع، تهران: انتشارات علم.
یگانه، محمد (1395). خاطرات محمد یگانه، به کوشش: حبیب لاجوردی، تهران: نشر ثالث، چاپ چهارم.
Acemoglu, Daron, Johnso ,Simon , A Robinson،James. (2002). Reversal of fortune: Geography and institutions in the making of the modern world income distribution. The Quarterly Journal of Economics, 117 (4) pp 1-83.
Arroyo Abad، Leticia، van Zanden،Jan Luiten (2016). Growth under extractive institutions? Latin American per capita GDP in colonial times, The Journal of Economic History, 76 (4) pp 1-58.
Bogart, Dan. Chaudhary, Latika.  (2019). Extractive institutions? Investor returns to Indian railway companies in the age of high imperialism. Journal of Institutional Economics, 15 (5) pp 753-774.
Chaney،Eric (2008). Ethnic Cleansing and the Long-Term Persistence of Extractive Institutions: Evidence from the Expulsion of the Moriscos.
Mizuno, Nobuhiro. Naito، Katsuyuki، Okazawa، Ryosuke. (2017). Inequality, extractive institutions, and growth in nondemocratic regimes, Journal of Public Choice, 1 (2) pp 115-142.
Tadei, Federi (2018). The Long-Term Effects of Extractive Trade Policies: Evidence from Colonial French Africa. Economic History of Developing Regions, 33 (3) pp 1-38.