نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی مستقل

نویسندگان

1 دانشیار روابط بین الملل گروه علوم سیاسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

سیاست خارجی در مقام مهمترین نمود رفتار بین المللی دولت‌ها همواره عرصه تعامل میان نظریه و عمل بوده است. در این میان، هر گفتمان سیاسی که قدرت را در دست می‌گیرد، بر مبنای جهان‌بینی خاصی که نسبت به نظم حاکم در سطح منطقه و جهان دارد، در عرصه سیاست خارجی نگرش‌های مختلف و بعضاً متعارضی را در چارچوب راهبردهای ملی اتخاذ می‌کند. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که چگونه سیاست خارجی ایران در «گفتمان‌ سیاسی» و «راهبردهای ملی» دولت سید محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد شکل گرفته است؟ پیامد نقش‌های ملی و راهبردهای کلان این دو گفتمان برای سیاست خارجی ایران چه بوده است؟ برای پاسخ به سؤال فوق، نگارنده تلاش می‌کند با استفاده از ابزارهای تحلیل «نظریه نقش» و روش توصیفی این فرضیه را بررسی کند که «راهبردهای کلان ملی» متفاوتِ روسای جمهور ایران به اجرای سیاست خارجی متفاوت و بعضاً متعارضی منجر شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در عرصه سیاست خارجی ایران، شاهد تعاطی و تقابل راهبرد گفتمان‌های مختلف هستیم و تقابل این راهبردها منجر به عدم استفاده مطلوب از ابزار «سیاست خارجی» جهت تحقق اهداف ملی شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Engaging and contrasting "political discourses" and "national strategies" in Iranian foreign policy

نویسندگان [English]

  • Ali Bagheri Dolatabadi 1
  • Hossein Siyapooshi 2

1 Associate Professor of International Relations, Department of Political Science, Yasouj University, Yasouj, Iran.

2 Graduated from Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

     Foreign policy as the most important manifestation of the international behavior of governments has always been the domain of interaction between theory and practice. In the meantime, each political discourse that seeks power, based on its particular worldview on the prevailing order at the regional and global level, adopts different and sometimes conflicting attitudes in the context of national strategies in foreign policy. The main question of this article is how has Iranian foreign policy been shaped by the "political discourse" and "national strategies" of the government of Sayyid Mohammad Khatami and Mahmoud Ahmadinejad? What have been the consequences of the national roles and the grand strategies of these two discourses on Iranian foreign policy? To answer the above question, the author attempts to examine the hypothesis that different "macroeconomic strategies" of Iranian presidents have led to the implementation of different and sometimes conflicting foreign policies, using "role theory" and descriptive analysis tools. The findings show that in the field of Iranian foreign policy, there is a cross-talk between the strategies of various discourses, and the opposition of these strategies has led to the inappropriate use of "foreign policy" tools to achieve national goals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • foreign policy
  • grand strategies
  • reform discourse
  • discourse of principle
احتشامی، انوشیروان (1378). سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، ترجمه ابراهیم متقی و زهره پوستین­چی، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ابراهیمی، نبی الله (1389). «تحلیل گفتمان سیاست خارجی ایران در دوره جنگ تحمیلی»، فصلنامه تخصصی مطالعات دفاع مقدس، سال 4، شماره 37، صص 76-61.
ازغندی، علیرضا (1381). روابط خارجی ایران (1357-1320)، تهران: نشر قومس.
ازغندی، علیرضا (1384). «پوزیتیویسم شناخت مسلط بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره 2، صص 142-119.
ایمان جاجرمی، حسین (1386). «مروری بر نظریه نقش در جامعه‌شناسی»، فصلنامه آموزش اجتماعی، شماره سوم، صص 31-28.
باقری دولت آبادی، علی و مردانلو، اسماعیل (1394). «عوامل مؤثر در دستیابی به توافق هستهای در دولت یازدهم»، پژوهشنامۀ ایرانی سیاست بین الملل، سال سوم، شماره 2، صص 48-28.
بایبوردی، اسماعیل و کریمیان، علیرضا (1398). «روابط دوجانبه فرهنگی و اجتماعی ایران و ایالات متحده آمریکا از ابتدا تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران (1979-1829 میلادی)»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 3، شماره 11، صص 25-62.
تاجیک، محمدرضا و دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1382). «الگوی صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی»، فصلنامه راهبرد، شماره 27، صص 80-61.
تاجیک، محمدرضا (1383). روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان، تهران: نشر فرهنگ گفتمان.
جنیدی، رضا و ملائی، مسعود (1398). «راهبردهای مبتنی بر قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در مقابله با قدرت هوشمند ایالات متحده آمریکا»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 3، شماره 8، صص 65-89.
جوادی ارجمند، محمدجعفر (1392). «رابطه هویت و منافع در سیاست خارجی جمهوری اسلامی با تکیه‌بر رویکرد سازه‌انگاری»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی، شماره پانزدهم، صص 71-47.
جهانگیری، سعید و اطهری، سید اسدالله (1397). «بررسی تاثیر موقعیت ژئوپلیتیک ایران بر سیاست خارجی (قبل و بعد از انقلاب اسلامی)»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 2، شماره 6، صص 55-77.
جهانگیری، سعید و گروسی، ناصر (1397). «بررسی و مقایسه سیاست خارجی ایران و ترکیه در مورد تحولات سوریه (ابعاد و رویکردها)»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 2، شماره 7، صص 31-47.
چهرآزاد، سعید (1398). «وانموده های سیاستگذارانۀ پسا دفاع مقدس در حیطه روابط خارجی ایران»، فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، سال 5، شماره 4، صص 127-144.
خلیلی، محسن، دانشور، فاطمه و شفیع زاده، سمانه. (1394). «دکترین نیکسون و سیاست نفتی ایران در دهۀ 1350(بررسی مقایسه‌ای بر اساسِ مدل پیوستگی روزنا)»، پژوهش نامۀ ایرانی سیاست بین الملل، شماره دوم، صص 69-44.
دارا، جلیل و خاکی، محسن (1397). «جایگاه شبکه مسلمانان میانه‌رو در اعمال قدرت نرم آمریکا؛ با تأکید بر جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 8، شماره 1، صص 56-77.
دلاوری، ابوالفضل (1393). «الگوهای کلاسیک توسعه سیاسی: نگاهی به تجربه اروپای غربی»، کنفرانس الگوی توسعه اسلامی ایرانی پیشرفت، انتشارات پیشرفت.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1384). تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات روزنه.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1384). «گفتگوهای هسته‌ای ایران و اروپا: از آغاز تا نشست یروکسل»، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 211-212، صص 71-52.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1386). «هویت و منفعت بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، در کتاب منافع ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1387). «الزامات چشم‌انداز بیست‌ساله در حوزه سیاست خارجی»، مجموع مقالات همایش مجمع تشخیص مصلحت نظام، جلد چهارم.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1387). «سیاست خارجی دولت نهم»، فصلنامه رهیافت­های سیاسی و بین­المللی، شماره 13، صص 25-42.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1387). «ضرورت‌ها و کارکرد دیپلماسی در سیاست خارجی توسعه‌گرا»، کنفرانس ملی سیاست خارجی توسعه‌گرا، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1391). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و نوری، وحید (1391). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره اصولگرایی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
دهقانی فیروزآبادی، نوری، وحید (1391). «امنیت هستی شناختی در سیاست خارجی دوران اصول‌گرایی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره دوم، صص 180-149.
ذولفقاری، مهدی و دشتی، فرزانه (1397). «مؤلفه‌ها و ظرفیت‌های قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در دیپلماسی فرهنگی»، فصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 8، شماره 2، صص 127-154.
رمضانی، روح الله (1377). «تغییر پیش انگاره‌های سیاست خارجی ایران به‌سوی صلحی مردم‌سالارانه»، ترجمه علیرضا طیب، ماهنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 129-130، صص 123-116.
سریع القلم، محمود (1379). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات استراتژیک.
سریع القلم، محمود (1390). «مفهوم قدرت و عملکرد سیاست خارجی: مقایسه چین و ایران»، فصلنامه روابط خارجی، دوره 3، شماره 9، صص 74-49.
سریع القلم، محمود (1391). عقلانیت و آینده توسعه‌یافتگی ایران، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
سیف زاده، سید حسین (1394). سیاست خارجی ایران، تهران: نشر میزان.
طباطبایی، سید محمد و توپچی، میلاد (1394). «مقایسه سیاستهای هسته‌ای ایران در دوران اصلاحات و اصولگرایی»، فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال چهارم، تابستان، شماره 13، صص 146-119.
غرایاق زندی، داوود (1387). «اصول و مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: جستاری در متون»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال یازدهم، شماره دوم، صص 312-277.
قوام، عبدالعلی (1373). «آناتومی تعاملات نظام سیاسی و منافع ملی»، فصلنامه سیاست خارجی، شماره دوم، صص 3-25.
قوام، عبدالعلی (1392). اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران: نشر سمت، چاپ 13.
گل محمدی، احمد (1381). جهانی شدن فرهنگ. هویت، تهران: انتشارات نی.
گلباف، عطیه (1392). «حسن روحانی در سی و دومین همایش افق رسانه ملی: اعتدال، تعامل مؤثر و سازنده»، گزارش، تیر ماه، شماره 248.
متقی، ابراهیم و کاظمی، حجت (1386). «سازه‌انگاری، هویت، زبان و سیاست خارجی»، فصلنامه سیاست، شماره 4، صص 237-209.
متّقی، ابراهیم (1386). «جمهوری اسلامی و تحلیل گفتمانهای سیاست خارجی»، زمانه، شماره 53 و 54، صص 15-1.
محمودی رجا، سید زکریا (1393). بررسی و تحلیل رویکرد دولتهای خاتمی و احمدی نژاد در قبال جهانی شدن فرهنگ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان: اصفهان.
محمودی رجاء، سید زکریا، امام جمعه زاده، سید جواد و باقری دولت آبادی، علی (1395)، «تحلیل رویکرد دولت نهم و دهم نسبت به جهانی شدن فرهنگ با استفاده از نظریه آشوب»، فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال پنجم، شماره 17، صص 168-143.
مقتدر، هوشنگ (1358). مباحثی پیرامون سیاست بین الملل و سیاست خارجی، تهران: انتشارات دانشکده علوم سیاسی و اجتماعی.
نقیب زاده، احمد (1381). تأثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
نوروزی، نورمحمد (1385). «تحول گفتمان سیاسی و پویایی در الگوی کنش سیاست خارجی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره دوم، صص 224-197.
یزدان فام، محمود (1387). «مقدمه‌ای بر تحلیل سیاست خارجی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره دوم، صص 276-247.
Aggestam, L (2006). ''Role Theory and European Foreign Policy: A Framework of Analysis”. In Elgstrom and Smith (eds). The European Union's Roles in International Politics: Concepts and Analysis. London: Routledge, pp. 11-29.
Beylerian, Onnig and Canivet, Christophe (1997). “China: Role Conceptions after the Cold War”. In P. G. Le Prestre (ed). Role Quests in the Post-Cold War Era, Montreal and Kingston, McGill- Queen‘s University Press.
Harnisch, S (2011). “Conceptualizing in the Minefield: Role Theory and Foreign Policy Learning”. Paper Presented at the ISA Workshop Integrating Foreign Policy Analysis and International Relations through Role Theory, February, New Orleans.
Breuning, Marijke (1995). “Words and Deeds: Foreign Assistance Rhetoric and Policy Behavior in the Netherland, Belgium, and the United Kingdom”, International Studies Quarterly, 39(2), pp. 235-54.
Chafetz, G. H Abramson and S. Grillot (1996). “Role Theory and Foreign Policy: Belarusian and Ukrainian Compliance with the Nuclea Nonproliferation Regime”, Political Psychology, 17(4), pp. 727-57
Chotard, J (1997). “Articulating the New International Role of the United States during Previous Transitions, 1916-1919, 1943-1947”, In Role Quests in the Post Cold War Era, (ed) P. G. Le Prestre, Montreal and Kingston: McGill-Queen ‘s University Press.
D.Howarth (1995). Discourse Theory. in: the Theory and Method in Political Science, Edited by D. Marsh and G. Stokes, London: Macmillan Press.
Ehteshami, A. and Mahjoob Zweiri (2007). Iran and the Rise of Its Neoconservatives. London: I.B. Tauris.
Holsti, K. J (1970). “National Role Conceptions in the Study of Foreign Policy”. International Studies Quarterly, 14(3), pp.233-309.
Holsti, paul b. and Hunt, chester L (1989). Sociology. New York: McGraw-Hill Education.
James Paul Gee (1999). An Introduction to Discourse Analysis, London: Rutledge.
Jepperson, R.L and A.Wendt (1996). Norms, Identity and Culture in National Security. New York: Colombia University Press.
Micheal Mann, Macmillan (1989). Student Encyclopedia of Sociology. London: Macmillan.
Michel, Foucault (1998). The Subject and Power. Brigton: Harvest.
Shih, C (1988). “Change and Continuity of National Self-Image: A Markov Model of Chines Diplomacy, 1950-1968”. Paper Presented at the Midwest Political Science Association Annual Meeting, Chicago.
Wish, Naomi B (1987). “National Attributes as Sources of National Role Conceptions”. In Stephen G. Walker, ed. (1987). Role theory and foreign policy analysis. Durham, NC: Duke University Press, pp. 94-103.